فقه نکاح – ۱۳۹۶/۱۰/۱۰ عیوب مختص
پخش زنده صوت درس + دریافت صوت و تقریر درس
پخش زنده صوت درس:
متن تقریر درس: ↓↓↓
موضوع: کتاب النکاح/عیوب المرأه /برص
خلاصه
در این جلسه حضرت استاد ضمن بررسی اجمالی روایاتی که به عیوب مربوط به زنان که برای مرد خیار فسخ نکاح را به دنبال دارد، به بررسی موضوع برص می‌پردازند. ایشان تعیین معنای برص را محوّل به متخصص دانسته و حکم آن را با توجه به روایات و اجماع فقها بدون تردید می‌دانند.
زمینه
بحث به عیوب مختص به زنان رسید. مرحوم ماتن در این باره شش عیب را مطرح می‌کند؛ در صورت وجود این عیوب در زن، مرد می‌تواند عقد را فسخ کند و نیاز به طلاق هم ندارد. ایشان در متن چنین می‌فرمایند:
«و المختص بالمرأه سته: البرص و الجذام و الإفضاء، و قد مر تفسیره فیما سبق، و القرن، و یقال له الفعل، و هو لحم أو غده أو عظم ینبت فی فم الرحم یمنع عن الوطء، بل و لو لم یمنع إذا کان موجبا للتنفر و الانقباض على الأظهر، و العرج البیّن و إن لم یبلغ حد الإقعاد، و الزمانه على الأظهر و العمى، و هو ذهاب البصر عن العینین و إن کانتا مفتوحتین، و لا اعتبار بالعور و لا بالعشا، و هی عله فی العین لا یبصر فی اللیل و یبصر بالنهار، و لا بالعمش، و هو ضعف الرؤیه مع سیلان الدمع فی غالب الأوقات.»[۱]
بررسی اجمالی روایات باب
درباره مجموعه این شش عیب، روایاتی وارد شده است که لازم است پیش از بحث انفرادی از این عیوب، نگاهی اجمالی به مجموعه این روایات داشته باشیم. روایات این موضوع در باب اول از ابواب العیوب وسائل (بَابُ عُیُوبِ الْمَرْأَهِ الْمُجَوِّزَهِ لِلْفَسْخِ) در کتاب شریف وسائل الشیعه، جلد ۲۱، صفحه ۲۰۷ مطرح شده است که به همان ترتیب به آنها اشاره می‌کنیم:
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمَرْأَهُ تُرَدُّ مِنْ أَرْبَعَهِ أَشْیَاءَ- مِنَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ وَ الْجُنُونِ وَ الْقَرَنِ وَ هُوَ الْعَفَلُ – مَا لَمْ یَقَعْ عَلَیْهَا فَإِذَا وَقَعَ عَلَیْهَا فَلَا.
وَ عَنْ عِدَّهٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ رِفَاعَهَ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تُرَدُّ الْمَرْأَهُ مِنَ الْعَفَلِ وَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ وَ الْجُنُونِ- وَ أَمَّا مَا سِوَى ذَلِکَ فَلَا.
وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ صَالِحٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَهً فَوَجَدَ بِهَا قَرْناً- قَالَ هَذِهِ لَا تَحْبَلُ- وَ یَنْقَبِضُ زَوْجُهَا مِنْ مُجَامَعَتِهَا تُرَدُّ عَلَى أَهْلِهَا الْحَدِیثَ.
وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ- تُرَدُّ عَلَى أَهْلِهَا صَاغِرَهً وَ لَا مَهْرَ لَهَا الْحَدِیثَ.
وَ عَنْ عِدَّهٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: إِذَا دُلِّسَتِ الْعَفْلَاءُ وَ الْبَرْصَاءُ وَ الْمَجْنُونَهُ وَ الْمُفْضَاهُ- وَ مَنْ کَانَ بِهَا زَمَانَهٌ ظَاهِرَهٌ- فَإِنَّهُ تُرَدُّ عَلَى أَهْلِهَا مِنْ غَیْرِ طَلَاقٍ الْحَدِیثَ.
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: فِی الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ إِلَى قَوْمٍ- فَإِذَا امْرَأَتُهُ عَوْرَاءُ وَ لَمْ یُبَیِّنُوا لَهُ قَالَ لَا تُرَدُّ- وَ قَالَ إِنَّمَا یُرَدُّ النِّکَاحُ مِنَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ وَ الْجُنُونِ وَ الْعَفَلِ الْحَدِیثَ.
. وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع تُرَدُّ الْعَمْیَاءُ وَ الْبَرْصَاءُ وَ الْجَذْمَاءُ وَ الْعَرْجَاءُ.
وَ فِی الْمُقْنِعِ قَالَ رُوِیَ فِی الْحَدِیثِ أَنَّ الْعَمْیَاءَ وَ الْعَرْجَاءَ تُرَدُّ.
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یَتَزَوَّجُ الْمَرْأَهَ- فَیُؤْتَى بِهَا عَمْیَاءَ أَوْ بَرْصَاءَ أَوْ عَرْجَاءَ- قَالَ تُرَدُّ عَلَى وَلِیِّهَا الْحَدِیثَ.
وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّمَا یُرَدُّ النِّکَاحُ مِنَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ وَ الْجُنُونِ وَ الْعَفَلِ.
وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تُرَدُّ الْبَرْصَاءُ وَ الْمَجْنُونَهُ وَ الْمَجْذُومَهُ- قُلْتُ الْعَوْرَاءُ قَالَ لَا.
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عِدَّهٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبِی جَمِیلَهَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ مِثْلَهُ .
وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَهَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: تُرَدُّ الْبَرْصَاءُ وَ الْعَمْیَاءُ وَ الْعَرْجَاءُ.
وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: وَ تُرَدُّ الْمَرْأَهُ مِنَ الْعَفَلِ وَ الْبَرَصِ وَ الْجُذَامِ وَ الْجُنُونِ- فَأَمَّا مَا سِوَى ذَلِکَ فَلَا.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍعَنْ مُحَمَّدِ بْنِ‌الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى الْخَرَّازِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِی رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَهً فَوَجَدَهَا بَرْصَاءَ أَوْ جَذْمَاءَ- قَالَ إِنْ کَانَ لَمْ یَدْخُلْ بِهَا وَ لَمْ یَتَبَیَّنْ لَهُ- فَإِنْ شَاءَ طَلَّقَ وَ إِنْ شَاءَ أَمْسَکَ- وَ لَا صَدَاقَ لَهَا وَ إِذَا دَخَلَ بِهَا فَهِیَ امْرَأَتُهُ.
ذیل این روایت مرحوم صاحب جواهر به نقل از شیخ طوسی می‌گوید معنای طلاق همان فسخ است و در اینجا طلاق به معنای لغوی یعنی جدایی آمده است و نه طلاق اصطلاحی فقهی.
در چهارده روایت بالا، تمام این عیوب ذکر شده است ولی بین این عیوب اختلاف هست. بعضی از این عیوب قدر مسلّم است و مورد اتفاق همه این روایات این است که خیار دارد. برخی از عیوب در بعضی از روایات دارد ولی در بعض دیگر ساکت است. بعض روایات دیگر هم وقتی تعدادی از آنها را ذکر می‌کند، ما سوی را نفی می‌کند که طبعا بین این دو گروه تعارض به وجود می‌آید. لذا با توجه به اختلاف این روایات باید یک به یک آنها را مورد ملاحظه و گفتگو قرار داد. که در ضمن این مباحث ممکن است بحث موضوعی پیش بیاید که این عیب در خارج چیست و به چه معنا است؟ و گاهی این اختلاف در موضوع هم وجود دارد.
بررسی عیب «برصاء»
اولین عیب از عیوبی که ماتن بدان اشاره دارد برص است. در این مورد تمام روایات قائل به خیار شده است و نفی هم در آن نیست و حتی روایاتی که غیر از یک دسته از عیوب را نفی می‌کند، باز هم برص را ذکر نموده است. بنابراین در برصاء از نظر حکم اختلافی نیست خصوصا که ادعای اجماع بر این حکم هم شده است. مرحوم محقق ثانی می‌فرماید: «وإجماع الأصحاب وإطباق أکثر علماء الإسلام على ذلک، من الاُمور المعلومه»[۲]
معنای برص
اما عمده در مسأله معنای برص است. مرحوم محقق ثانی در جامع المقاصد می‌فرماید:
«البرص علّه معروفه نعوذ بالله منها، وهی بیاض یظهر فی البدن منشؤه غلبه البلغم، وهو غیر البَهَق. وقد فرّق الأطبّاء بینهما: بأنّ البرص یکون برّاقاً أملس غائضاً فی الجلد واللّحم، وقد یکون الشعر النابت فیه أبیض، وجلده أنزل من جلد سائر البدن، وإن غرزت فیه الإبره لم یخرج منه دم، بل رطوبه بیضاء»[۳]
در جواهر می‌فرماید:
«البرص فهو ـ لغهً وعرفاً ـ البیاض الذی یظهر على صفحه البدن لغلبه البلغم، وعند الأطبّاء أو السواد کذلک لغلبه السوداء، لکن قد یمنع تسلّط الفسخ به… وکیف کان: فلا اعتبار بالبهق الذی فرّق بینه وبین البرص ـ مع کونهما أبیضین ـ : بأنّ البرص غائر(فرو می‌رود) فی اللحم إلى العظم، دونه. ومن علاماته أنّه إذا غرز فی الموضع إبره لم یخرج دم، بل ماء أبیض، وإن دلک لم یحمر إذاً، ویکون جلده أنزل، وشعره أبیض، وإذا کانا أسودین: بأنّ البرص یوجب تفلیس الجلد، کما یکون للسمک»[۴]
در فرهنگ معین برص را اینگونه معنا نموده است: «برص: پیسی؛ ناخوشی جلدی که پوست نقاط مختلف بدن مریض دارای لک‌های کم و بیش وسیع سفید می‌شود. این ناخوشی را امروزه نتیجه به هم خوردن متابولیسم عمومی بدن و عدم اعتدال ترشحات هورمون‌های غدد مترشّحه داخلی می‌دانند. بعضی قارچ‌های ذره بینی هم که در روی پوست زندگی می‌کنند می‌توانند این مرض را تولید کنند و در این صورت مریض زود با مقداری ضدّ عفونی‌های سطحی معالجه می‌شود.» که ایشان هم به سراغ برخی از علامات و نشانی‌ها رفت ولی با این تفاوت که ایشان به زبان پزشکی جدید‌تر این مفهوم را بررسی کرده است.
ما فکر می‌کنیم که تشخیص این موضوع نیاز به تخصص دارد و متخصص این مسأله هم پزشکان هستند و آنها باید تشخیص بدهند که آیا برص هست یا نه؟ البته شاید در آن زمان این اندازه پزشک در اختیار مردم نبوده است و فقها ناچار بوده‌اند که به نحوی بیان کنند.
بنابراین در مسأله برص هم حکم مشخص است و هم موضوع، یک موضوع تخصصی است که وظیفه تشخیص آن با پزشک است.
دیدگاه ها