فقه طلاق - 1399/06/29 طلاق خلع - آیت الله سید علی محقق داماد

موضوع: کتاب الطلاق/طلاق الخلع /حکم طلاق خلع

مقدمه و مباحث لغوی

اگر چه در عناوین فقهی فصلی مجزا به بحث «خلع و مباراه» اختصاص داده شده است، اما حق این بود که ذیل کتاب الطلاق به این مباحث پرداخته می‌شد.

کلمه «خلع» اسم مصدر از «خلع یخلَعُ» است. خلع به معنای نزع، و کندن است. اصطلاح شرعی «خلع»، یکی از موارد معنای لغوی است، ولی در این معنای خاص مشهور شده است. بدین معنا که زن چیزی را به مرد می‌بخشد تا او را طلاق دهد.

متن مسأله

در متن تحریر می‌فرمایند:

مسأله ۱ الخلع هو الطلاق بفدیه من الزوجه الکارهه لزوجها. فهو قسم من الطلاق یعتبر فیه جمیع شروطه المتقدمه، و یزید علیها بأنه یعتبر فیه کراهه الزوجه لزوجها خاصه، فإن کانت الکراهه من الطرفین فهو مباراه، و ان کانت من طرف الزوج خاصه لم یکن خلعا و لا مباراه[۱] .

خلع، طلاقی است که بر اساس تقاضای زن صورت گرفته است؛ در فرضی که زن از مرد خوشش نمی‌آید و حاضر است مبلغی را بپردازد و از مرد جدا شود. بنابراین در خلع دو امر مهم است: اول اینکه طلاق به واسطه فدیه‌ای از زن است. بعلاوه خلع در جایی است که از سوی زن باشد. ولی اگر هر دو طرف به همدیگر علاقه ندارند ولی زن حاضر می‌شود که پولی بدهد و طلاق بگیرد،«مباراه» نام دارد. در المنجد می‌گوید: «بارء شریکه: فاصله و فارقه؛ تبارء الزوجان، تفارقا». بنابراین در این دو مورد همان معنای لغوی مد نظر است. البته در شرع در یک معنای خاص اصطلاح شده است.

ادلّه مشروعیت خلع

جای این سؤال هست که آیا به این معنا که بیان شد، «خلع»مشروعیت دارد؟ باید گفت که مشروعیت خلع هم در قرآن، روایات و اجماع بیان شده است. از جمله در آیه ۲۲۹ سوره بقره که می‌فرماید:

﴿فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِمَا فِیمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلاَ تَعْتَدُوهَا وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولٰئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾[۲]

در صورتی که زن، هیچ علاقه‌ای به مرد نداشته باشد اشکالی ندارد که فدیه‌ بدهد تا مرد او را طلاق دهد. در این آیه شریفه، ﴿افتدت﴾[۳] به معنای فدیه‌ای است که زن می‌دهد تا مرد او را رها کند.

حکم خلع

در روایات شیعه و عامه، ادله بسیاری مبنی بر مشروعیت وارد شده است. صاحب جواهر بر روایات شیعه ادعای تواتر می‌کند که ما این روایات را در باب فروعات این مسأله خواهیم خواند. در این روایات به فروعات این بحث اشاره می‌شود که از این مسأله استنباط می‌شود که اصل آن جایز است. برای نمونه در صحیحه حلبی می‌خوانیم:

روایات

۲۸۶۰۲- ۴- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: عِدَّهُ الْمُخْتَلِعَهِ عِدَّهُ الْمُطَلَّقَهِ- وَ خُلْعُهَا طَلَاقُهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یُسَمَّى طَلَاقاً الْحَدِیثَ[۴] .

همچنین در روایت دیگری از ابن بزیع می‌خوانیم:

۲۸۶۰۷- ۹- وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنِ الْمَرْأَهِ تُبَارِی زَوْجَهَا- أَوْ تَخْتَلِعُ مِنْهُ بِشَهَادَهِ شَاهِدَیْنِ عَلَى طُهْرٍ مِنْ غَیْرِ جِمَاعٍ- هَلْ تَبِینُ مِنْهُ بِذَلِکَ- (أَوْ تَکُونُ) امْرَأَتَهُ مَا لَمْ یُتْبِعْهَا بِطَلَاقٍ- فَقَالَ تَبِینُ مِنْهُ وَ إِنْ شَاءَتْ أَنْ یَرُدَّ إِلَیْهَا مَا أَخَذَ مِنْهَا- وَ تَکُونَ امْرَأَتَهُ فَعَلَتْ- فَقُلْتُ فَإِنَّهُ قَدْ رُوِیَ لَنَا أَنَّهَا لَا تَبِینُ مِنْهُ حَتَّى یُتْبِعَهَا بِطَلَاقٍ- قَالَ لَیْسَ ذَلِکَ إِذَا خَلَعَ فَقُلْتُ تَبِینُ مِنْهُ قَالَ نَعَمْ[۵] .

نفس بیان این سؤالات از این روات بزرگوار ذیل این بحث مطرح شده است که در طلاق، صیغه خاص «انت طالق» لازم است.

مشابه همین بیان در روایات متعددی در اهل سنت مطرح شده است. یکی از این روایات این روایت است که می‌فرماید:

وَ رُوِیَ: أَنَّ جَمِیلَهَ بِنْتَ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ أُبَیٍّ کَانَتْ تَحْتَ ثَابِتِ بْنِ قَیْسِ بْنِ شَمَّاسٍ فَکَانَتْ تُبْغِضُهُ وَ یُحِبُّهَا فَأَتَتْ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اَللَّهِ لاَ أَنَا وَ لاَ ثَابِتٌ لاَ یَجْمَعُ رَأْسِی وَ رَأْسَهُ شَیْءٌ وَ اَللَّهِ مَا أَعِیبُ عَلَیْهِ فِی دِینٍ وَ لاَ خُلُقٍ وَ لَکِنِّی أَکْرَهُ اَلْکُفْرَ فِی اَلْإِسْلاَمِ مَا أُطِیقُهُ بُغْضاً إِنِّی رَفَعْتُ جَانِبَ اَلْخِبَاءِ فَرَأَیْتُهُ وَ قَدْ أَقْبَلَ فِی عِدَّهٍ فَإِذَا هُوَ أَشَدُّهُمْ سَوَاداً وَ أَقْصَرُهُمْ قَامَهً وَ أَقْبَحُهُمْ وَجْهاً فَنَزَلَتْ آیَهُ اَلْخُلْعِ وَ کَانَ قَدْ أَصْدَقَهَا حَدِیقَهً فَقَالَ ثَابِتٌ یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَلْتَرُدَّ عَلَیَّ اَلْحَدِیقَهَ قَالَ فَمَا تَقُولِینَ قَالَتْ نَعَمْ وَ أَزِیدُهُ قَالَ لاَ اَلْحَدِیقَهَ فَقَطْ فَقَالَ لِثَابِتٍ خُذْ مِنْهَا مَا أَعْطَیْتَهَا وَ خَلِّ عَنْ سَبِیلِهَا فَاخْتَلَعَتْ مِنْهُ بِهَا وَ هُوَ أَوَّلُ خُلْعٍ وَقَعَ فِی اَلْإِسْلاَمِ[۶] .

جمیله دختر منافق معروف مدینه، یعنی عبدالله ابن اُبَی که همسر ثابت بن قیس شمّاس بود، روزی خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد که هیچ علاقه‌ای به شوهرش ندارم و این موضوع نه به خاطر عیب در دین یا در اخلاق او است ولی روزی چادر خیمه را بالا زدم و دیدم شوهرم در بین عدّه‌ای می‌آید، در حالی که او سیاه‌چرده‌ترین آنها و کوتاه قد ترین آنها و زشت رو ترین آنها بود. در این نقل آمده است که آیه خلع در این جریان نازل شد. ضمنا ثابت باغی را مهر همسرش قرار داد. پس حال که اینگونه است، باید باغی که به عنوان مهر به او دادم را به من پس دهد. جمیله در پاسخ گفت: نه تنها باغ بلکه بیشتر می‌دهم. اما حذیفه بیشتر از باغی که خودش داده بود را نخواست.

از این روایت نیز که در صحاح اهل سنت نقل شده است، حلیّت خلع برداشت می‌شود.

تقریر: سید مرتضی ابطحی