فقه ایلاء - 1399/11/18 شرایط و احکام ایلاء - آیت الله سید علی محقق داماد

موضوع: کتاب الایلاء/حکم الایلاء /کفاره ایلاء

مسأله ۴

یزول حکم الإیلاء بالطلاق البائن و إن عقد علیها فی العده بخلاف الرجعی‌ فإنه و إن خرج بذلک من حقها فلیست لها المطالبه و الترافع إلى الحاکم لکن لا یزول حکم الإیلاء إلا بانقضاء عدتها، فلو راجعها فی العده عاد إلى الحکم الأول، فلها المطالبه بحقها و المرافعه.[۱]

مردی که ایلاء کرده است، مخیر است بین طلاق و یا رجوع از قسم؛ البته اگر طلاق داد، برای ایلاء چیزی بر عهده‌ او نیست. البته بحث کفاره در هر حال مطرح است. در مورد طلاق، ممکن است طلاق بائن دهد و در نتیجه نمی‌تواند به حاکم مراجعه نموده و از او چیزی مطالبه نماید. البته در صورت طلاق می‌تواند در زمان عده و یا به طریق اولی بعد از آن با زن ازدواج کند؛ ضمن اینکه بابت ایلاء چیزی بر عهده او نیست.

در متن وسیله در اینجا آمده است: «فلو عقد علیها جدیدا فی العده او بعدها کانت کمن لایؤول علیها…»

در این فرض ایلاء تمام شده است و این زوجیت، زوجیت مستقل و جدیدی است که حکم قبل را ندارد. البته اگر طلاق رجعی داد، از آنجا که مطلقه رجعیه در حکم زوجه است. حتی ممکن است در مدت رجعت ایلاء واقع شود. بنابراین در صورت طلاق رجعی، حکم ایلاء تمام نشده است. اما در صورت رجوع در طلاق رجعی، زن می‌تواند به حاکم مراجعه کند که تکلیفش را روشن کند.

مسأله ۵

متى وطأها الزوج بعد الإیلاء لزمته الکفاره سواء کان فی مده التربص أو بعدها أو قبلها، لأنه قد حنث الیمین على کل حال و إن جاز له هذا الحنث، بل وجب ب.عد انقضاء المده و مطالبتها و أمر الحاکم به تخییرا، و بهذا یمتاز هذا الحلف عن سائر الأیمان، کما أنه یمتاز عن غیره بأنه لا یعتبر فیه ما یعتبر فی غیره من کون متعلقه مباحا تساوى طرفاه أو کان راجحا دینا أو دنیا‌.[۲]

هر زمانی که مرد با زن، بعد از ایلاء همبستر شد، کفاره بر او واجب است؛ چه اینکه در مدت تربّص چهار ماه باشد یا بعد یا قبلش باشد؛ چرا که حنث یمین صورت گرفته است و در هر حال کفاره بر او لازم است. اگر چه تفاوتی که این مورد با موارد دیگر حنث قسم دارد این است که حنث قسم حرام است ولی اینجا جایز، بلکه واجب است. ضمن اینکه تفاوت دیگر این قسم با دیگر قسم ها این است که در قسم‌های دیگر باید متعلق قسم امر راجح یا متساوی الطرفین باشد ولی در اینجا امر مرجوح است. ادله این بحث نیز اشاره شد و اتفاق اصحاب نیز در اینجا هست.

چند مسأله تکمیلی

اگر چه مباحث کتاب اللعان در اینجا به پایان می‌رسد، اما برخی مسائل را مرحوم صاحب جواهر به صورت تیتر مطرح نموده‌اند که ما هم مطرح می‌کنیم:

۱٫ اگر زن حقش را نسبت به گذشته اسقاط نمود، حق او نسبت به آینده از بین نمی‌رود مگر اینکه زن صراحتا حق خود را از گذشته و آینده اسقاط نماید.

۲٫ اگر در مدت چهار ماه و یا بعد از آن، عذری به وجود آمد؛ گاهی عذر مربوط به زن است مثل اینکه زن حائض یا مریض است. در اینجا زن حق مطالبه و یا بازگشت ندارد. ضمن اینکه در این فرض، مرد قصد مضاره ندارد، در حالی که گفته شد که ایلاء برای اضرار است. اما اگر عذر از طرف مرد باشد، بنابراین طلاق بر او واجب خواهد شد.

۳٫ کفاره ایلاء، همان کفاره یمین است یعنی عتق رقبه، او اطعام عشره مساکین او کسوتهم. مخیر بین این سه است. اما اگر هیچکدام را نتوانست، سه روز متوالی روزه می‌گیرد. چرا که اینجا نیز فردی از افراد یمین است و ادله یمین شامل این مورد نیز می‌شود. قرآن مجید می‌فرماید: ﴿فکفارته اطعام عشره مساکین من اوسط ما … فمن لم یجد فصیام ثلاثه ایام ذلک کفاره ایمانکم اذا حلفتم.﴾[۳]

۴٫ در روایات نیز همین امور بان شده است.

۱- مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی کَفَّارَهِ الْیَمِینِ یُطْعِمُ عَشَرَهَ مَسَاکِینَ- لِکُلِّ مِسْکِینٍ مُدٌّ مِنْ حِنْطَهٍ أَوْ مُدٌّ مِنْ دَقِیقٍ وَ حَفْنَهٌ- أَوْ کِسْوَتُهُمْ لِکُلِّ إِنْسَانٍ ثَوْبَانِ أَوْ عِتْقُ رَقَبَهٍ- وَ هُوَ فِی ذَلِکَ بِالْخِیَارِ أَیَّ ذَلِکَ شَاءَ صَنَعَ – فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى وَاحِدَهٍ مِنَ الثَّلَاثِ- فَالصِّیَامُ عَلَیْهِ ثَلَاثَهُ أَیَّامٍ.[۴]

همچنین در روایت ۲ باب ۱۲ می‌خوانیم:

۲۸۸۱۹- ۲- وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ کَفَّارَهِ الْیَمِینِ- فَقَالَ عِتْقُ رَقَبَهٍ أَوْ کِسْوَهٌ وَ الْکِسْوَهُ ثَوْبَانِ- أَوْ إِطْعَامُ عَشَرَهِ مَسَاکِینَ- أَیَّ ذَلِکَ فَعَلَ أَجْزَأَ عَنْهُ- فَإِنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَاتٍ- وَ إِطْعَامُ عَشَرَهِ مَسَاکِینَ مُدّاً مُدّاً.[۵]

اگر به مدتی بیش از ۴ ماه ایلاء کرد، باید کفاره بدهد. دلیل اصلی در اینجا روایت معتبره منصور بن حازم که روایت ۳ باب ۱۲ ایلاء است که می‌فرماید:

۲۸۷۸۱- ۳- وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ مَنْصُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ آلَى مِنِ امْرَأَتِهِ فَمَرَّتْ أَرْبَعَهُ أَشْهُرٍ- قَالَ یُوقَفُ فَإِنْ عَزَمَ الطَّلَاقَ بَانَتْ مِنْهُ- وَ عَلَیْهَا عِدَّهُ الْمُطَلَّقَهِ وَ إِلَّا کَفَّرَ عَنْ یَمِینِهِ وَ أَمْسَکَهَا.[۶]